Қазақстанның білім беру саласында сыбайлас жемқорлық өсуде
Сенатор Айгүл Капбарова Қазақстанның білім беру жүйесінде сыбайлас жемқорлықтың өсуіне алаңдаушылық білдірді. Оның депутаттық сауалында 2020-2024 жылдар аралығында білім беру саласында сыбайлас жемқорлық бойынша 511 қылмыстық іс тіркелгені көрсетіледі, деп хабарлайды Ulysmedia.kz.
Капбарова әлеуметтік қолдаудың кешенді шараларының енгізілуіне қарамастан, білім беру саласы сыбайлас жемқорлық деңгейі жоғары секторлардың бірі екенін атап өтті. 2023 жылы жалпы сомасы 12,5 млрд теңгеге сыбайлас жемқорлық пен ұрлықтың ірі фактілері анықталды.
Сенатор ағымдағы тетіктер қаржыны мақсатсыз пайдалану үшін жағдай жасай отырып, білім беру мекемелерінде бюджет қаражатын теріс пайдалануға мүмкіндік беретінін атап өтті. Ол мұғалімдердің тапшылығына алаңдаушылық білдірді, бұл мектептерге жалған бұйрықтар бойынша біліктілігі жоқ адамдарды тағайындауға әкелді.
Қапбарова сонымен қатар бухгалтерлік есеп жүйелерін, Білім министрлігінің, Қазынашылықтың мәліметтер базасын интеграциялау мәселелеріне назар аударып, мектеп бюджетн қалыптастыруға, әсіресе өңірлер мен ауылдарда сұраныстардың қағаз нысандары сыбайлас жемқорлықтың таралуына ықпал ететінін атап өтті.
Білім беру саласындағы сыбайлас жемқорлықтың көрініс табу ерекшеліктері
Білім беру саласындағы сыбайлас жемқорлықтың қауіптілігі қоғамдық маңызы бар игілік болып табылатын тәрбие мен оқыту процесі білім беру жүйесінің өкілінің өзінің лауазымдық жағдайын пайдаланғаны үшін сыйақы алуы ғана маңызды болатын мәмілеге келіп тіреледі. Мұндай жағдайларда білім беру іс жүзінде сатып алу-сату қатынастарына түседі, ал алынған білім, әдет, дағдылар, құндылық көзқарастар, қызмет тәжірибесі мен құзыреттілік деңгейі сыбайлас жемқорлық мәмілесінің шеңберінен тыс қалады. Іс жүзінде сауатсыз, бірақ білім берудегі сыбайлас жемқорлық қатынастарды қолдану нәтижесінде диплом алған дәрігер, мұғалім, инженер, құрылысшы, заңгер немесе басқа дипломды маманнан «кәсіби» жұмыс процесінде көптеген адамдар зардап шегуі мүмкін. Сауатты, білікті, жас мамандар болмаған кезде қоғам мен мемлекеттің дамуы өте бұлыңғыр перспективаларға ие екені анық.
Білім берудегі сыбайлас жемқорлықтың елеулі теріс салдары білім алушылардың сыбайлас жемқорлық қатынастарға түсу, туындайтын проблемаларды сыбайлас жемқорлық жолымен реттеу дағдыларын игеруі болып табылады. Мұндай жағдайда жас ұрпақ мектеп немесе студенттік орындықтан бастап сыбайлас жемқорлыққа дағдыланады, сыбайлас жемқорлықты рұқсат етілген құбылыс ретінде қабылдайды, алған білімдерін іске асыру барысында еңбек қызметі барысында сыбайлас жемқорлық қатынастарға түсуге дайын болады.
Білім беру саласындағы сыбайлас жемқорлық қатынастар бар:
- білім беру жүйесін басқаруда;
- білім беру қызметін ұйымдастыруда.
Білім беру жүйесін басқару мыналарды қамтиды: білім беру саласында басқаруды жүзеге асыратын өзара іс-қимыл жасайтын мемлекеттік органдар жүйесін қалыптастыру, білім беру жүйесін дамытуға бағытталған бағдарламаларды қабылдау және іске асыру, білім беру жүйесінде мониторинг жүргізу, білім беру саласында басқаруды жүзеге асыратын мемлекеттік органдардың қызметін ақпараттық және әдістемелік қамтамасыз ету, білім беру қызметін мемлекеттік регламенттеу және т. б.
Білім беру қызметін ұйымдастыру мыналарды қамтиды:
- білім беру процесі;
- әкімшілік қызмет;
- білім беру процесін қамтамасыз ету жөніндегі шаруашылық қызмет.
Білім берудегі сыбайлас жемқорлық-білім беру саласындағы қоғамдық қатынастарда өзі немесе үшінші тұлғалар үшін материалдық және (немесе) материалдық емес сипаттағы пайда алу мақсатында білім беру саласындағы қатынастарға қатысушылардың лауазымдық жағдайын, мәртебесін заңға қарсы пайдаланудан, сол сияқты пайда табудан тұратын теріс әлеуметтік-құқықтық құбылыс.
